Na teritoriji Karanovca i okoline, današnjeg Kraljeva, 1863. godine živelo je ukupno 37.875 stanovnika. Od tog broja, 1.500 stanovnika je bilo smešteno u čaršiji Karanovac. Ovi podaci dolaze iz dvogodišnjih istraživanja koja su sažeta u dva toma knjige pod nazivom „Popis stanovništva 1863. godine 1-2“, čiji su autori dr Bojana Miljković Katić, viši naučni saradnik Istorijskog instituta u Beogradu, i Nemanja Trifunović, kustos kraljevačkog muzeja.
Na predstavljanju ove knjige u Narodnom muzeju u Kraljevu, istaknuto je da se radi o priređenim istorijskim izvorima prvog reda. Popis iz 1863. godine je značajan za razumevanje demografske, privredne i društvene istorije Srbije u 19. veku. Tokom druge vladavine kneza Mihala Obrenovića, vršila se centralizacija državne uprave i promena poreske politike. Prethodno oporezivanje, koje se zasnivalo na glavnici kao glavnom porezu, zamenjeno je porezom na imućnost, odnosno na imovinu i prihode. Ministar finansija Kosta Cukić, koji je rođen u Karanovcu, predložio je izmenu zakona o porezu koja je podrazumevala popis stanovništva.
Popis iz 1863. godine se smatra najstarijom, kompletno sačuvanom evidencijom stanovništva u Srbiji. U njemu su obuhvaćeni podaci o muškarcima, ženama, deci i starcima, njihovom imovinskom stanju i prihodima od delatnosti kojima su se bavili. Prema rečima istoričara Nemanje Trifunovića, tadašnje seoske opštine su činili centralni deo i sela koja su mu gravitirala. Opština Lađevačka, koja je obuhvatala Lađevce, Obrvu i Cvetke, tada je imala čak 1.700 stanovnika, što je za oko 200 više od čaršije Karanovac.
U većim selima spadala su i sela kao što su Lazac, koji je pripadao Trnavskom srezu, kao i opština Kruševička koja je obuhvatala sela Ribnicu, Gotovac, Kovače i Žiču. Trifunović veruje da je ovo izdanje važan istorijski izvor za istoričare, ljubitelje istorije i istraživače prilika u Srbiji tog vremena. Takođe, smatra da će biti od pomoći svima koji žele da saznaju više o svom porodičnom poreklu.
Jedan od zanimljivih aspekata popisa iz 1863. godine jeste demografska struktura područja Gokčanice, Brezne i sela studeničkog sreza, kao što su Orlja glava, Milići i Mlanča. Tada su tu bile nastanjene takozvane porodične zadruge koje su brojale i po 30 članova unutar jednog domaćinstva. Međutim, istoričar Trifunović naglašava da su ta planinska sela, koja su se nalazila na rubnim područjima današnje teritorije Kraljeva, 162 godine kasnije gotovo prazna, svedena na jednocifren broj domaćinstava.
Ova knjiga predstavlja značajan doprinos razumevanju istorije Srbije i demografskih promena koje su se desile tokom 19. veka. Popis iz 1863. godine ne samo da pruža uvid u broj stanovništva, već i u njihove životne uslove, imovinsku strukturu i ekonomske aktivnosti. Ovakva istraživanja su ključna za razumevanje promena u društvenoj strukturi Srbije i migracionih tokova koji su oblikovali savremenu sliku zemlje.
U zaključku, popis iz 1863. godine predstavlja dragocen resurs za istraživače, istoričare i sve one koji se interesuju za istoriju Srbije. Ova knjiga ne samo da čuva sećanje na prošlost, već takođe otvara vrata za dalja istraživanja i analize koje mogu doprineti boljem razumevanju kulturne i demografske evolucije ovog dela Balkana.
