Vašington — Sjedinjene Države (SAD) imaju 398 aktivnih sankcija pojedincima, kompanijama i organizacijama sa Zapadnog Balkana, zaključno sa 31. januarom 2025. godine, pokazuje istraživanje Glasa Amerike. Ubjedljivo najviše sankcija odnosi se na Bosnu i Hercegovinu (BiH) – 177, a slijede Srbija (80), Kosovo (60), Sjeverna Makedonija (46), Albanija (23) i Crna Gora (11). Jedna kaznena mjera odnosi se na osobu iz Hrvatske.
Glas Amerike napravio je prvu pretraživu bazu podataka koja obuhvata sve sankcije Kancelarije za kontrolu strane imovine Sekretarijata za finansije SAD (OFAC) i sankcije koje je Stejt department izrekao u periodu od 2017. do 2024. godine. Ričard Nefju, ekspert za sankcije, ističe da su sankcije jedan od najvažnijih alata spoljne politike SAD, omogućavajući pritiskanje neprijateljskih aktera da donesu određene političke odluke.
Džon Smit, bivši direktor OFAC-a, naglašava da je primarni cilj američkih sankcija da se spriječe i zaustave zabrinjavajuće aktivnosti i da pojedinci promijene svoje ponašanje. Važno je napomenuti da većina američkih sankcija nije usmjerena na čitave države, već na pojedince i organizacije.
Sjedinjene Države su sankcije za Zapadni Balkan uglavnom izricale u dva vremenska perioda. Prvi period obuhvata godine između 2001. i 2004., kada su sankcije uvedene zbog ratnih zločina i destabilizacije regiona nakon raspada Jugoslavije. Nakon perioda sa nekoliko sankcija godišnje, ove mjere su ponovo postale aktuelne od 2021. godine, fokusirajući se na korupciju i ugrožavanje stabilnosti, kao i na posledice ruske invazije na Ukrajinu.
Tokom prethodnih godina, sankcionisani su mnogi visoki zvaničnici, uključujući Milorada Dodika, predsjednika Republike Srpske, i ministre u Vladi Srbije. Nefju ukazuje na to da su na Zapadnom Balkanu prisutni akteri koji podrivaju stabilnost, često kroz korupciju ili ugrožavanje ljudskih prava.
Glas Amerike je utvrdio da su preostale sankcije za Zapadni Balkan najčešće izricane zbog terorizma, organizovanog kriminala i trgovine narkoticima. Sankcije su se pokazale kao efikasan alat, posebno nakon što su američke vlasti upozorile banke u BiH da ne posluju sa sankcionisanim osobama i kompanijama, što je rezultiralo zatvaranjem bankovnih računa i nemogućnošću zvaničnika da primaju plate.
Dodik je u januaru 2025. izjavio da su sankcije SAD neuspješne, međutim, događaji iz prethodnih 12 meseci sugeriraju suprotno. Sankcije su dovele do gubitka poslova i zatvaranja firmi povezanih sa sankcionisanim osobama, dok su zvaničnici počeli da se suočavaju sa ozbiljnim finansijskim posledicama.
Osim OFAC-a, Stejt department takođe uvodi sankcije, pri čemu se sankcionisanim zvaničnicima zabranjuje ulazak u SAD. Proces uvođenja sankcija uključuje prikupljanje informacija, dokazivanje slučaja i konsultacije sa drugim državnim segmentima. Efikasnost sankcija se često dovodi u pitanje, s obzirom na to da mnogi sankcionisani pojedinci nastavljaju aktivno da učestvuju u javnom životu i zadrže visoke političke pozicije.
Nekoliko analitičara postavlja pitanje koliko su sankcije efikasne, posebno u zemljama kao što su BiH i Srbija, gde su pojedinci često napredovali u političkim karijerama uprkos sankcijama. U nekim slučajevima, sankcionisani koriste situaciju da se predstavljaju kao žrtve političke diskriminacije.
Preporuke za efikasnije sankcije uključuju širu međunarodnu saradnju, naročito sa Evropskom unijom, s obzirom na to da mnogi zvaničnici i kompanije imaju imovinu i interese u EU. Međutim, do sada nije bilo konsenzusa među članicama EU o primeni sankcija za Zapadni Balkan.
U zaključku, američke sankcije imaju potencijal da utiču na ponašanje političkih aktera na Zapadnom Balkanu, ali njihova efikasnost zavisi od lokalne političke dinamike i šire međunarodne podrške.
